غار سراب
غار سراب باباحیدر در ۲۱ کیلومتری شمال غربی شهر فارسان و ۶ کیلومتری شهر باباحیدر در درهای و در مجاورت روستای امیدآباد قرار دارد. از جاده آسفالت تا خود غار حدود ۳۰دقیقه راه است که ۲۰ دقیقه آن جاده خاکی و بقیه راه در حال حاضر جز پیادهروی امکان رفتن با هیچ وسیله دیگری وجود ندارد. برای وارد شدن به غار باید از باریکراهی به موازات درهای که آبی در بستر آن جاری است به طرف سرچشمه بالا آمد. سرچشمهای که از آن این آب سرد خارج میشود در حقیقت دهانه دیگر غار سراب است. (نام غار بر گرفته از همین سرچشمه است.
سراب به معنی واژه سراب معمول نیست، بلکه به معنی سرآب یا بالای آب است که در گویش محلی این منطقه بسیار متداول است). پس از رسیدن به سرچشمه، باریکه راهی در طرف چپ چشمه دیده میشود که ما را به دهانه دیگر غار هدایت میکند. دهانه غار در میان صخرههای زمخت و بوتههای گون وحشی قرار دارد. برای ورود به غار حد اقل چیزی که لازم است روشنایی است. بدون چراغ رفتن به درون غار اصلاً ممکن و عاقلانه نیست. ورودی این غار زیبا و شگفت انگیز نسبتاً کوچک است، پس از یکی دو قدم که خمیده میرویم، غار به یک دالان تالارمانندی منتهی میشود در اینجا ارتفاع کف غار تا سقف گاه تا ۱۵ متر میرسد. کف غار به دلیل کنده کاری و حفاریهای متعدد حالت طبیعی خود را از دست داده است، این دالان زیباترین قسمت غار است که به قندیلهای زیبایی آراسته شده است. پس از دالان، غار به دو راهرو اصلی تقسیم میگردد که هر کدام از این راهروها خود به شاخهها و حفرههای دیگری منتهی میگردند. فعلاً بیش از ۶۰۰ متر از این دو دهانه قابل دسترسی نیست. از یکی ازدهانههای غار، آب سردِ خروشانی بیرون میآید که در بستر غار به صورت چشمه آب سردی جاری است. این آب وارد همان درهای میشود که قبلاً از آن یاد کردیم”. هم اکنون در سال ۱۳۸۸ در مقابل همین رودخانه مشغول به ساختن سدی خاکی حدودا به ارتفاع ۸۰-۱۰۰ متر شدهاند که چشم اندازی واقعا شگفت انگیز در این شهر بوجود میآورد.
غار نعیم
غار نعیم، جواهری فراموش شده در قلب آذربایجان
کاشف غار نعیم در گفتوگو با خبرنگار ایسنا، در خصوص این غار گفت: غارنعیم یا نعم را در سال 1380 در دامنه کوه سهند در آذربایجانشرقی، حوالی سردرود ما بین خلجان و ورنق کشف کردم. در واقع به محلی که با دست حفر شود نعم گویند و اسم این غار به دلیل دستکند بودن از آن گرفته شدهاست.
محمد حسین قابل نژاد سردرودی در خصوص معماری داخلی غار، اظهار کرد: این غار در سه طبقه بوده که در سالن هر طبقه در سمت چپ و راست آن اتاقهایی دو یا سه نفره به اندازه دو در “دو و نیم” متر و به ارتفاع یک و نیم مترساخته شدهاست و به نظر میآید شاید بیشتر از سه طبقه هم باشد.
وی با اشاره به طبقه اول این غار، بیان کرد: این طبقه به طول سه و نیم کیلومتر و دارای 200 اتاق در اطراف است که در هر اتاق محلهایی برای استراحت، قراردادن شمع و تأمین روشنایی تعبیه شده است. همچنین رودی به طول 300 متر برای تامین آب آشامیدنی افراد ساکن در غار، ما بین اتاقها در سالن جریان دارد. این طبقه به هواکش بزرگی که اهالی به آن برج میگویند، ختم میشود.
وی ادامه داد: ورودی طبقه دوم از راه سقف طبقه اول، بعد از طی 15 متر از ورودی اصلی غار دیده میشود که موقع ورود به این طبقه فرد با سه راهی مواجه میشود که یکی آن را به ورودی برمیگرداند، یکی به مکانی نامشخص که احتمالا چاه است میبرد و دیگری هم فرد را به طبقه دوم میرساند که به طول 200 متر و دارای 20 اتاق است.
وی در خصوص طبقه سوم خاطر نشان کرد: به گفته اهالی منطقه از طبقه دوم به سوم مسیر دسترسی وجود دارد که امروزه به دلیل رسوبات مسدود شده است.
دهانه غار به عرض چهار متر و ارتفاع یک و نیم متر است ولی مدخل ورودی 60 در 60 سانتیمتر است که در موقع ورود باید 10 متر سینه خیز راه را طی کرد. پس از طی این مسافت، میدان بزرگی دیده میشود که وسط آن چاهی وجود دارد که با دهانهای به قطر دو متر و به عمق چهار متر به طبقات زیرین دیگر متصل میشود.
غار قدمگاه
این بنا در دویست متری گورستان تاریخی قدمگاه، یک کیلومتری دهکده بادامیار و درجنوب شرقی آذرشهر، در دل تپه ای صخره ای کنده شده. درخصوص کارکرد و تاریخ ساخت بنای اولیه اطلاعاتی در دست نیست. عده ای ازمحققان بر این عقیده اند که اینجا دراصل محرابه ای ازآیین مهری بوده که در دوره مغول به تکیه و محل اعتکاف و سپس به مسجد تبدیل یافته است. بنای این مسجد، ازدو قسمت دالان ورودی و فضای گنبدی تشکیل شده. طاق ورودی مسجد، ازقطعه سنگ یکپارچه ای با قوس جناغی حجاری شده و درحال حاضر به طرز نامناسبی بر روی قطعات سنگی قرار گرفته . ازاین درگاه، به دالانی به طول ۹ و عرض و ارتفاع متوسط ۶۰/۱و۵۰/۲ متر و پس ازآن به دهلیز وسیعتری به طول ۵۰/۴ و عرض ۲۰/۳ و ارتفاع متغییر ۷۰/۲ تا ۴ متر وارد می شویم . ازاین دهلیز نیز وارد فضای گنبدی شکل وسیعی به قطر۵۵/۱۵متر می شویم که به صورت دایره کامل و جدار و پوشش گنبدی در دل تپه ای صخره ای کنده شده است . جدار و پوشش گنبدی مسجد، با قوس نیم بیضی، به ارتفاع ۸۰/۱۱ متر، در رأس دارای روزنه ای مدور جهت نورگیری و تهویه است . جدار مسجد، ساده و فاقد تزیینات خاصی است . تنها در سمت جنوبی، محراب و دراطراف، طاقچه های کوچکتری جهت قراردادن شمع و چراغ تعبیه شده است . محراب مسجد با تزیینات مقرنس به شیوه صفوی احتمالا سال ها بعد ازساخت بنا بدان افزوده شده است؛ چرا که درهیچ یک ازمحورهای اصلی بنا قرارندارد . کف مسجد با سنگ های بزرگ مفروش شده است. بنا دارای دری چوبی و ساده و فاقد هرگونه کتیبه و نوشته است. این بنا به شماره ۷۷۹ به ثبت تاریخی رسیده.
غار اسکندر
غار اسكندر به فاصله 30 كيلومتري تبريز در روستاي سعيد آباد واقع شده و دسترسي به آن از طريق جاده ترانزيتي تبريز- تهران ميسر است. عرض دهانه اين غار حدود 5 متر و ديواره هاي داخل آن داراي استلاكتيت هاي جالب توجهي است.
غار آغ بولاق
اين غار در قسمت جنوبي روستاي قره چمن از توابع شهرستان بستان آباد واقع شده و از نوع غارهاي استلاكتيت است. عرض دهانه غار حدود 2 متر است و دسترسي به آن از روستاي قره چمن امكان پذير است. غار زيباي آغ بولاق مورد توجه و بازديد كوهنوردان علاقه مند است.
غار هامپوئیل(غار کبوتر)
اين غار در كمره كوهي صخره اي، رو به جنوب قرار گرفته است و از بستر رودخانه موردي چاي حدود 1600 متر ارتفاع دارد. دهانه غار 8 متر است و ارتفاعش به 25 تا 40 متر مي رسد. طول و عرض ميدان اول غار تقريباً 40 در 60 متر است. در ابتداي ورود به غار، كتيبه اي به زبان روسي ديده مي شود كه تاريخ آن مربوط به سال 1925 ميلادي است.
اهميت غار كبوتر به خاطر وجود چاه هاي عميق و مخوفي است كه به صورت تندره هاي سنگي و تالارهاي بزرگ ديده مي شود. اين غار بيش از غارهاي ديگر مورد توجه غارشناسان، محققان و كوهنورداني است كه همه ساله براي بازديد از آن به اين منطقه سفر مي كنند.
از دهانه غار كه وارد مي شويم به محوطه وسيعي مي رسيم كه در سقف آن دو حفره جالب توجه وجود دارد. در قسمت شمال شرقي انتهاي ميدان اول، راهرويي بسيار تنگ وجود دارد كه راه ورود به ميدان دوم است. در ميدان دوم، چهارراه وجود دارد كه دو راه به ميدان اول، يكي به سمت داخل غار و راه بعدي كه راهروي تنگي است به محوطه ديگري در جنوب شرقي غار باز مي شود.
در سمت شمالي و شمال شرقي ميدان دوم، چهار حفره و فرورفتگي گود به چشم مي خورد كه نشان دهنده وجود چهار حلقه چاه عميق است. همه ساله تغييرات زيادي در داخل غار اتفاق مي افتد. تغيیرات عمده ميدان اول و دوم از نظر زمين شناسي پيدايش خاكستر است كه گاهي تا قوزك پا و حتي تا زانو مي رسد. داخل چاه هاي متعدد غار، دو سفره آب وجود دارد كه يكي به علت ريزش از بين رفته، ولي در چاه ديگر آب وجود دارد و صداي جريان آن از بالا به گوش مي رسد. در اطراف چاه ها و ديواره ها و سقف ميدان دوم رسوبات آهكي و استلاكتيت، مناظر جالب توجه و زيبايي به وجود آورده است. هواي غار بسيار مرطوب است و در انتهاي آن به خصوص در كنار چاه سوم و چهارم هواي كافي وجود ندارد و براي رسيدن به كنار چاههاي غار، بدون تجهيزات كافي مانند طناب، نورافكن، وسايل ايمني، كپسول هوا و راهنما امكان پذير نيست.