در دوران ساسانیان دانشگاه جندی شاپور مرکزیت جهانی داشت و جویندگان علم از نقاط گوناگون جهان برای تحصیل در رشته هایی همچون فلسفه، ستاره شناسی، الهیات، حقوق و پزشکی به این دانشگاه روی می آوردند. پس از شکوفایی تمدن اسلامی نیز بیت الحکمه های متعددی در جهان اسلام تاسیس شد که در این میان نقش آذربایجان به عنوان یکی از قدیمی ترین خاستگاه های تمدن بشری بسیار مهم و تاثیرگذار بود و مراکز بزرگ علمی در آن تاسیس شد.
ربع رشیدی بعنوان بزرگترین و ارزشمندترین مجموعه آموزشی جهان اسلام در تبریز ایجاد گردید. این مرکز آموزش عالی که انواع علوم زمان در آن تدریس می شد همچون شهری علمی و صنعتی شامل پنج قریه، دارالشفا، دارالسیاده، مسجد، کتابخانه، ضربخانه سکه، خانقاه، دارالصنایع و کارخانه های نساجی و کاغذسازی بود.
همچنین در مراغه بزرگترین رصدخانه جهان برپا شد که در آنجا دانشمندان از مناطق مختلف جهان نه تنها در ستاره شناسی بلکه در ده ها علم مرتبط با آن به تحقیق و پژوهش مشغول بودند و در کتابخانه آن حدود چهارصد هزار جلد کتاب وجود داشت.
دانشگاه تبریز با این پیشینه درخشان به خواست عمومی مردم در سال ۱۳۲۶ با دو دانشکده ادبیات و پزشکی کار خود را آغاز نمود و در حال حاضر با داشتن بیش از ۲۱ دانشکده، ۱۰پ ژوهشکده و گروه پژوهشی، ۵ قطب علمی، بیش از ۸۰۰ نفر عضو هیات علمی ،۲۴۰۰۰ نفر دانشجو و ۱۰۰۰ نفر پرسنل اداری، در ۲۰۹ رشته دکتری تخصصی، ۳۲۲ رشته کارشناسی ارشد، ۱۶۴ رشته کارشناسی و ۴ رشته کاردانی به تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص اهتمام دارد.
این دانشگاه با برخورداری از امکانات منحصر بفرد علمی در شمالغرب کشور و با آزمایشگاه های بسیار مجهز در حوزه های مختلف، بیش از ۳۰۰ هزار جلد کتاب فیزیکی، هشتصدهزار کتاب دیجیتالی، بیش از ۲۵ نشریه علمی – پژوهشی و اشتراک مجلات معتبر الکترونیکی و چاپی دنیا در خدمت پژوهشگران است و تاکنون ۳ نفر از اساتید آن بعنوان چهره ماندگار کشور، ۲۰ نفر بعنوان استاد و پژوهشگر نمونه کشوری و ۵ نفر بعنوان دانشمند جهان اسلام معرفی شده و تعداد زیادی از فارغ التحصیلان این دانشگاه در پست های مهم سیاسی و اجرائی کشور عهده دار مسئولیت هستند.

دانشگاه تبریز علاوه بر فعالیت های آموزشی و پژوهشی در امر گسترش آموزش عالی در منطقه شمالغرب کشور نیز نقش برجسته و ارزنده ای داشته و دانشگاه های محقق اردبیلی، مراغه و بناب از آن منشعب شده و هم اکنون در شهرهای مرند، اهر و میانه دارای دانشکده اقماری بوده و در منطقه آزاد تجاری ارس نیز یک پردیس بین المللی دارد.
همچنین دانشگاه تبریز در عرصه بین المللی نیز بسیار فعال بوده و با دانشگاه های کشورهای مختلف جهان از جمله فرانسه، ایتالیا، آلمان، ژاپن، ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان، قبرس، تایلند و… بیش از ۵۰ قرارداد و تفاهم نامه همکاری امضاء نموده و در اتحادیه های بزرگ بین المللی از جمله اتحادیه دانشگاه های جهان (IAU)، اتحادیه دانشگاه های بین المللی (IUC) و اتحادیه دانشگاه های منطقه قفقاز(KUNIB) حضوری فعال دارد.

کمپ دانشگاه تبریز با دارا بودن ۶۰۰ هکتار مساحت، فضای سبز بسیار دلنشین و بیش از ۵۰ هزار اصله درخت در محیطی آرام و با امکاناتی همچون بازارچه دانشجویی، نانوایی، خشکشویی، دفتر پستی، عکاس خانه، مسجد، کانون های فرهنگی و هنری، سینما، نمایشگاه های دایمی، موزه های ارزشمند، استادیوم و سالن های ورزشی مجهز، آژانس مسافرتی، مرکز بهداشت، مرکز مشاوره، داروخانه، مهد کودک، باغ گیاهشناسی و… همچون شهری کوچک همه امکانات و تسهیلات لازم برای رفع نیازهای اولیه داشگاهیان را درخود فراهم آورده و با امید به آینده به فعالیت علمی خود ادامه می دهد.

اساتید و دانشمندان برجسته بسیار زیادی در این دانشگاه مشغول تحقیق و تدریس هستند که تعداد زیادی از آنها عناوینی چون یک در صد دانشمندان برتر جهان، دانشمندان برتر جهان اسلام، چهره های ماندگار و اساتید پرتالیف کشور را کسب نموده اند. در سالهای اخیر بیش از ۲۰ نفر از اساتید این دانشگاه به عنوان اساتید نمونه و استاد و پژوهشگر برتر کشوری انتخاب و معرفی شده اند.